حماسه سازان گیل – مفاهیمی چون امید و نشاط و شادمانی آنقدر به صورت نابجا و در بیان‌های غیردقیق و تبلیغاتی و توصیه‌ها و دستورالعمل‌های به ظاهر روانشناسانه به كار رفته‌اند كه معنا و مدلول دقیق و موثر خود را از دست داده‌اند، شاید یك دلیل این استفاده بی‌حساب و كتاب نقش مهم آنها در كیفیت زندگی انسان‌هایی باشد كه بیش و پیش از هر چیزی حضور یا عدم حضور آنها را احساس می‌كنند. شرایط فراهم آمدن امید و نشاط اما به هیچ عنوان مفاهیمی صرفا روان‌شناختی یا دستوری نیست و تحقق واقعیت آنها در یك بستر اجتماعی و در تعامل جمعی كنشگران یك جامعه ممكن می‌شود.
امید اجتماعی یکی از مولفه های حائز اهمیت در جامعه بشمار می آید که فقدان آن موجب یاس، دل مردگی و افسردگی می شود و بالا بودن آن پویایی و سرزندگی را به جامعه می دهد و زمینه ساز تغییرات و تحولات مثبت در جامعه است .
امروز که سازمان های امنیتی آمریکا و اسرائیل با حمایت های مالی کشورهای مرتجع منطقه ، به موازات جنگ اقتصادی ، یک جنگ رسانه ای را برای کاهش امید ایرانیان راه انداخته اند پرداختن به امید اجتماعی اهمیتی دو چندان می یابد.
رهبر انقلاب در طول سه سال گذشته موکد به این موضوع اشاره کرده اند که شاه بیت آن در بیانیه گام دوم انقلاب بوده است:”نخستین توصیه من امید و نگاه خوشبینانه به آینده است .بدون این کلید اساسی همه قفل ها ، هیچ گامی نمیتوان برداشت .
در طول این ۴۲ سال و اکنون مانند همیشه سیاست تبلیغی و رسانه ای دشمن و فعال ترین برنامه های آن ، مایوس سازی مردم و حتی مسولان و مدیران ما از آینده است . خبرهای دروغ، تحلیل های مغرضانه ، وارونه نشان دادن واقعیت ها ، پنهان کردن جلوه های امید بخش ، بزرگ کردن عیوب کوچک و کوچک نشان دادن با انکار محسنات بزرگ برنامه همیشگی هزاران رسانه صوتی و تصویری و اینترنتی دشمنان ملت ایران است؛البته دنباله های آنان در داخل کشور نیز قابل مشاهده اند که با استفاده از آزادی ها در خدمت دشمن حرکت می کنند . این ریشه ای ترین جهاد شماست.”
واکاوی مفهوم امید اجتماعی
“امید عبارتست از تمایلی که با انتظار وقوع مثبت همراه است یا به عبارت دیگر ارزیابی مثبت از آنچه فرد متمایل است و می خواهد به وقوع بپیوندد”
هدف امید این است که زندگی پربارتر و دوری از بیزاری و ملال دائم باشد ؛اما چنانچه حالتی انفعالی یا کنش پذیر به انسان دست دهد ، چنین کیفیتی امید نیست ؛ بلکه در این حالت امید به پوششی برای وادادن یا یک ایدوئولوژی محض تبدیل می شود .
بر اساس آنچه بیان شد امید و امیدواری حالتی روانی و باور مثبت در فرد نسبت به توانایی های خود و امکانات و شرایط موجود در دستیابی به هدف یا اهدافش در زندگی است.افراد امیدوار معناهای مد نظر خود را به شکل موفقیت آمیزی دنبال و در نتیجه هیجان های مثبت بیشتری را تجربه می کنند افراد دارای سطح امید پایین در رویارویی با مشکلات برای رسیدن به معناهای مد نظر خود مشکل دارند؛ در نتیجه هیجان های منفی بیشتری را تجربه می کنند .
و اما مفهوم امید اجتماعی از دیدگاه جامعه شناسان یعنی امید مشترک یک ملت؛ یعنی یک ملت به چه آینده ممکنی باور دارد .
امید اجتماعی ، امید عملی است که فردای بهتر را دست یافتنی و به دست همین انسان معمولی ممکن می داند. بنابراین یکی از کیفیت های مهم امید اجتماعی ، عاملیت انسان است؛ امید توانایی باور به این است که آینده به طور مطلوب از گذشته متفاوت تر و مطلوب تر است.
امید اجتماعی می تواند به شهروندان برای عزیمت از نقطه کنونی جامعه به نقطه ای مطلوب در راستای پیشرفت و بهبود اجتماعی یاری رساند و از ایجاد یاس اجتماعی که حاصل رفتارهای هیجانی و غیر عقلانی برای ایجاد تغییرات اجتماعی شتابزده است جلوگیری کند .به کارگیری مفهوم امید اجتماعی بدان علت اهمیت دارد که مسئولیت واقعی ساخت جامعه بهتر را بر دوش افراد جامعه می گذارد و انها در می یابند پیشرفت و توسعه یک ایده اتوپیای دست نایافتنی نیست بلکه تنها با امید به بهبود شرایط و تلاش در این زمینه می توان به آن دست یافت.
بر این اساس بیشتر رفتارهای انسانی معطوف نگاه به آینده و میزان امیدواری اوست این امید به آینده با مفاهیم مختلفی نظیر نشاط، شور ، تلاش ، احساس امنیت و… رابطه ای تنگاتنگ دارد .از سوی دیگر ناامیدی و یاس سبب سرخوردگی و انفعال جامعه خواهد شد.
این مسئله در جامعه ایران به لحاظ تحولات و همچنین فشارهای مختلف که بعضی منشا داخلی و برخی دیگر منشا خارجی دارد و به صورت گسترده در معرض آماج اخبار ناصحیح و شایعات مختلف در قالب یک جنگ روانی- رسانه ای است تبلور دو چندان یافته است .
تبیین ضرورت توجه به امید در وضعیت کنونی جامعه
خندیدن و شاد بودن نیاز به بهانه های بزرگ ندارد، اما این صورت ها که پر از خط های صاف است و سخت می شود کمی تابشان داد تا لبخندی گوشه آنها بنشیند دنبال بهانه های بزرگ برای شادی هستند.
محمد شریفی جامعه شناس با بیان اینکه موضوع نشاط و امیدواری از مقوله های فرهنگی است که طی سال های اخیر بسیاری از جوامع و کشورها را به صورت جدی به خود مشغول ساخته است می گوید: در کشور ما متاسفانه اتفاقات مختلف در حوزه های گوناگون باعث کم رنگ شدن امید زندگی افراد شده است. تقریبا اکثر مردم دچار یک روزمرگی و افسردگی هستند و صمیمیت ها در حال کاهش است. نشاط هر جامعه ای موتور محرکه آن است؛ به طوری که توسعه یافتگی هر جامعه با میزان نشاط اجتماعی اندازه گیری می شود. ﻧﺸﺎﻁ ﺩﺭ ﺯﻧﺪﮔﯽ، ﺍﺣﺴﺎﺱ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﯽ، ﺍﻋﺘﻤﺎﺩ میان مردم ﻭ ﺍﺣﺴﺎﺱ ﺗﻌﻬﺪ ﻭ ﻣﻮﺍﺭﺩ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﻤﻪ بیانگر میزان توسعه یافتگی یک جامعه هستند. طبیعتا برای اینکه شاهد یک جامعه با نشاط باشیم باید ببینیم مردم چه قدر در آن جامعه احساس امنیت روانی و اجتماعی می کنند.
وی ادامه می دهد: مسئولان هر جامعه باید بتوانند شادابی و نشاط را به صورت یک ویژگی با ثبات در جامعه طراحی کنند و این طور نباشد که فقط در برخی ایام سال برنامه هایی را برای شاداب سازی مردم اجرا کنند. حال باید دید ما چه قدر در ایجاد نشاط و شادابی پایدار موفق بوده ایم.
دین مهمترین منبع ایجاد شادی و نشاط است
روانشناسان در تعریف شادی می گویند شادی همان فعالیت کودک درون ما است. دیوید مایرز روانشناس، شادی را «حس خوشی؛ احساس اینکه زندگی، در کل به خوبی و خوشی ادامه می یابد» تعریف می کند. شاد بودن فقط خندیدن نیست.
سعید جعفری کارشناس ارشد جامعه شناسی نگاه دیگری به شاد بودن جامعه دارد. او می گوید: در شب های احیا تا سحر گریه است و زاری و العفو العفو گفتن، اما فردا صبح معنویت و سبکی است و چه شادی و نشاطی که به ما دست نمی دهد.
او معتقد است باید عمیق تر به عوامل شادی بخش توجه کرد. به گفته جعفری؛ معنویت، عزت نفس، امید به آینده، مثبت اندیشی، خودشکوفایی و… همه از عوامل شادی بخش هستند.
این جامعه شناس ادامه می دهد: دین مهمترین منبع ایجاد شادی و نشاط است، حدیثی است که از امام علی (ع) نقل شده است. ایشان می فرمایند: اگر شما به تقدیر الهی راضی شوید، شادی و ثروت در انـتظارتان اسـت.
نقش اقتصاد در شادی جامعه
“نداشتن پول، نارضایتی ایجاد می کند اما الزاما پولداری شادابی و خوشبختی تولید نمی کند”. این را روانشناسان می گویند: هند یکی از شادترین کشورهای جهان است. این به آن معنا است که کسانی هستند که سرانه یک دلار در روز درآمد دارند در صدر افراد شاد هستند. پول نداشتن و عموما نداشتن امکانات فیزیکی و مادی نارضایتی ایجاد می کند اما داشتن آن الزاما رضایت تولید نمی کند. مثال دیگر اینکه اگر حقوق کارمندان را به موقع در سر برج بدهیم هیچ کارمندی تشکر نمی کند که به موقع به من حقوق دادید ولی اگر چند روز حقوق او دیر بشود بلافاصله ناراحتی خودش را اعلام می کند که حقوق من چه شد.
تاثیر اختلاف طبقاتی در تولید غم
امان الله قرایی مقدم جامعه شناس و استاد دانشگاه هم معتقد است: فقر و اختلاف طبقاتی در جامعه زیاد است و به قول ژان پل سارتر فقر جای شادی را می گیرد. هرچند مستقیما نمی توان همه چیز را به اقتصاد مربوط دانست. مشکلات اقتصادی ما در کنار سایر مسائل موجود است که سبب می شود تا انسان های امیدواری نباشیم. در جامعه شهری ما حتی افراد ثروتمند ما هم احساس شادی و امید نمی کنند. بنابراین مسائل ریشه ای و مهم تر از اقتصاد نیز وجود دارد.
امید آفرینی در مسیر نشاط اجتماعی
‌‌جامعه ایران به لحاظ مواجه شدن با تحولات ساختاری همانند افزایش سالانه جمعیت، ‌‌‌مسائل اقتصادی، ‌‌‌اجتماعی و سیاسی و همچنین گذر از جامعه سنتی به جامعه مدرن و در آستانه ورود به عرصه دنیای تکنولوژی شاهد بروز پدیده‌های مختلفی در حوزه اجتماعی است که این موضوع نشاط و شادی جامعه ایران را بیشتر از گذشته تحت تاثیر قرار داده است.
انسان زمانی در جامعه احساس نشاط می کند که نیازهای خود را از طریقی که متناسب با هنجارهای جامعه باشد، برآورده کند. جامعه نیز می‌تواند با فراهم کردن شرایط و زمینه مناسب، باعث ایجاد آرامش، نشاط، امنیت وامیدواری برای فرد و اجتماع شود.
‌نشاط و امید در یک جامعه آنقدر با اهمیت است که در دین اسلام هم بارها به آن اشاره شده است. ‌‌از دیدگاه اسلام زندگی بانشاط، ‌‌نعمت و رحمت خداست و زندگی توأم با گریه و زاری و ناله و افسردگی، ‌‌خلاف رحمت و نعمت خداست ‌‌‌چرا که شادی باعث نشاط و امید و غم و اندوه باعث افسردگی و یأس و ناامیدی است. ‌‌اسلام همواره زدودن اندوه را از دل افراد مؤمن سفارش می‌کند. در این راستا ‌‌حضرت علی(ع) می فرماید: سوگند به آن که همه صداها را می شنود، هر کس دلی را شاد سازد، خدا از آن شادمانی لطفی بیافریند و چون به مصیبتی گرفتار شود، آن لطف همچون آبی که از بلندی جریان یافته به سوی آن مصیبت روانه شده و آن را از او دور می گرداند و امام صادق(ع) نیز می فرماید: کسی از شما فکر نکند که اگر مؤمنی را شاد کند تنها او را شاد ساخته، بلکه به خدا قسم ما را و بلکه رسول خدا را شاد کرده است. تحقیقات و بررسیهای گسترده در این زمینه نشان می‌دهد اعتقادات و باورهای مذهبی و دینی مردم جامعه با نشاط آنها در ارتباط است. افرادی که امید به آینده دارند و به باورهای دینی اعتقاد دارند و از خلاف و نابهنجاری‌ها به دور هستند، نشاط بیشتری دارند.
از اینرو افرادی که در مراسم مذهبی و محافل دینی شرکت می‌کنند به دلیل اینکه احساس همبستگی اجتماعی می‌کنند، نشاط بیشتری را نیز تجربه خواهند کرد. تحقیقات و آمارها نشان می‌دهد ۶۰ درصد از افرادی که در محافل دینی شرکت می‌کنند احساس شادابی‌شان به دلیل پیوند و حمایت اجتماعی است.
افراد یک جامعه در گروههای سنی متفاوت نیاز به شادابی دارند و برای دستیابی به این مهم باید یک‌دسته فاکتورهای اساسی را مدنظر قرار دهند. بسیاری از فاکتورهای مهم و اساسی در رابطه با سلامت و نشاط اجتماعی نقش دارند. مهم‌ترین فاکتورها رابطه پیشرفت تکنولوژی، عدالت در جامعه، احساس عدالت، امنیت و احساس امنیت و… است. یکی از فاکتورها و مؤلفه‌های نشاط اجتماعی امیدبخشی و امیدآفرینی است و همه انسانها نیاز به امیدواری دارند. به‌طور کلی همه انسان‌ها باید به یکدیگر امید ببخشند. مؤلفه‌ای که در جایگاه ویژه قرار دارد، تلاش مداری است، زیرا ارزش انسانها در سایه تلاش است و فرد تلاش‌مدار، نشاط دارد.
مطالعات اخیر نشان داده است خانواده‌هایی که در حالت گسترده هستند و در یک خانه چند نسل زندگی کرده‌اند امید به زندگی بالا، ارتباطات عاطفی قوی و عمر طولانی‌تری دارند. از این‌رو شخصیت در نشاط نیز تأثیرگذار است. افراد خوش‌بین، دارای اعتمادبه‌نفس بالایی هستند و در مقابل افرادی که دارای مشخصه‌های بدبینی هستند، شخصیت متزلزل داشته و به نشاط نمی‌رسند.
یکی از مؤلفه‌هایی که جای بحث و بررسی دارد وضعیت محیط و شرایط زندگی است. بسط و گسترش روحیه نشاط، امیدواری، اعتماد اجتماعی و هنجارهای اجتماعی از اولویت‌هایی است که باید حائز اهمیت قرار گیرد. آگاه کردن مردم و فرهنگ‌سازی مهم تلقی می‌شود. ظرفیت‌های اجتماعی جامعه امروز به لحاظ ملی و دینی در نشاط اجتماعی تأثیرگذار است و جامعه امروز دارای ظرفیت‌های بالایی است که این به دلیل تلفیق دین و ملیت است و نشاط در توسعه به سلامت و سلامت قشرهای جامعه نیز نقش دارد. بنابراین با برنامه‌ریزی دقیق برای رفع مشکلات جامعه، مردم در رفاه اجتماعی بهتری زندگی خواهند کرد که این یکی از مؤلفه‌های توسعه در هر کشوری است.
بنابراین نشاط اجتماعی یک امر سطحی و زودگذر نیست که بتوان با برنامه‌های سطحی و ناپایدار به آن دست یافت؛ بلکه باید به صورت ریشه‌ای و عمیق این نشاط را به جامعه تزریق کرد. اینجاست که پس از ایجاد نشاط در فرد و جامعه، شاهد پویایی، رشد، پیشرفت و نوآوری و افزایش روح امید در افراد خواهیم بود.
بررسی ها نشان می دهد بازار شعارهای انتخاباتی در دوران انتخابات ریاست جمهوریآنقدر داغ بود ، به طوری که نه فقط وعده یارانه بیشتر که وعده ایجاد شغل و افزایش قدرت خرید مردم و پر شدن سفره ها نیز خریدارانی داشت . این امر نشان می دهد کارویژه مهم دولت وقت در این دوره چهار ساله پیش رو باید معطوف به اقتصاد و معیشت ایرانیانی باشد که خود را لایق زندگی بهتری می دانند و این احساس نیز بدون تردید بیراه نیست . بررسی ها نشان می دهد دو سر بحرانی که دولت وقت باید برای حل آن چاره بیندیشد به تازه واردان و خارج شدگان از بازار کار بر می گردد . به ایجاد شغل و حل بحران صندوق های بازنشستگی . در این میان اجرای برنامه هایی چون یکسان سازی نرخ ارز و همچنین پیگیری مفاد پیش بینی شده در برنامه اقتصاد مقاومتی نیز ضرورت دارد . اشتغال به نظر می رسد یکی از مهمترین اولویت های دولت دوازدهم ،باید معطوف به برنامه ریزی برای ایجاد شغل باشد . ایران با نرخ دو رقمی بیکاری روبروست و این بدان معناست که بیش از ۳ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر از یافتن کار مناسب در بازار کار ایران بازمانده اند . از سوی دیگر برخی گزارش ها بر طولانی شدن دوره بیکاری یعنی فاصله ورود به بازار کار تا یافتن کار مناسب دلالت دارد . به هر روی اگر جمعیت دانشجویان در حال تحصیل را نیز در نظر بگیریم مشخص می شود ایران در شرایط کنونی به بیش از یک میلیون شغل در سال نیاز دارد و ایجاد این تعداد شغل نیز البته به معنی از میان رفتن بیکاری در فضای کنونی اقتصاد نیست بلکه بدتر شدن وضعیت را مهار کرده و موجبات بهبود این وضعیت را فراهم می کند . بر این اساس به نظر می رسد ایجاد اشتغال یکی از مهمترین اولویت های جامعه ای است که سن جویندگان کار در آن رو به افزایش است و اتفاقا نرخ بیکاری فشاری را به صندوق های تامین اجتماعی و بازنشستگی نیز وارد می کند . معیشت معیشت هر چند حلقه گمشده اقتصاد ایران نیست و عدم مانور کاندیداها بر مساله تورم خود نشان می داد که حفظ قدرت خرید در چهار سال گذشته اتفاق افتاده است اما با این حال مانور بر مساله یارانه شاید در حوزه ای به مساله معیشت بازگردد . معیشت در ایران مساله مهمی است . آنچه در سال های اخیر در ایران رخ داد سبب شد سفره بخش عمده از از جمعیت ایران آب برود و همین مساله خود گواهی است بر نگرانی ها در این حوزه . وزیر راه و شهرسازی بارها درباره وضعیت نابسامان ۱۹ میلیون بد مسکن در ایران هشدار داده است . این افراد که از منظر استانداردسازی در واحدهای مسکونی مناسبی زندگی نمی کنند می توانند در حوزه معیشت نیز با مشکلات بغرنجی روبرو باشند که البته هستند و همین امر خود گواهی است بر ضرورت برنامه ریزی برای برخورداری حداقلی تمامی جمعیت از انچه حق زندگی خوانده می شود . اصلاح نظام بانکی اصلاح نظام بانکی ضروری است . کارشناسان نیز بر این عقیده اند که اصلاح نظام بانکی ضرورتی انکارناپذیر است . بانک های ایرانی به دلیل مشکلاتی که در داخل دارند ، از برقراری رابطه با نظام بانکی بین المللی بازمانده اند و همین امر خود گواه آن است که اصلاح این ساختار هم برای برقراری رابطه بانک های ایرانی و خارجی و هم برای هدایت نقدینگی بانک ها به سمت تولید و فعال کردن اقتصاد مولد ضرورتی انکارناپذیر است .
بنابراین همه دولتمردان و برنامه ریزان در امر تعلیم و تربیت و فرهنگ و اقتصاد جامعه باید تلاش کنند با برنامه ریزی و سیاستگذاری صحیح و ریشه‌ای و رفع مشکلات روز جامعه روحیه نشاط و امیدواری را به واقع در جامعه تقویت کنند و در جهت ارتقای آن بکوشند. امید است در سالهای آینده با تحولات بزرگی در جهت افزایش و ارتقای سطح نشاط و شادابی اجتماع مواجه شویم و به یاد داشته باشیم چنانچه به این موضوع بسیار مهم اجتماعی توجه چندانی نشود، در آینده نزدیک با آسیبهای اجتماعی جدی مواجه خواهیم شد که تاثیرات منفی بر جسم و روح فرد و جامعه خواهد گذاشت.

۵